Archive

Lapikokadak

[iradokizuna irakurketarekin batera entzuteko hemen]

Ixoneri hortz bat erortzen zitzaion bakoitzean, Pérez arratoitxoak txokolatezko txanponak erregalatzen zizkion. Aitak aaaasko zirela esaten zion eta horregatik baten bat berari emateko eskatzen zion. Nebak barre egiten zuen ‘hortzik gabe nola jango duzu txokolatea?’ zirikatzeko xedearekin txeratsu esaten zionean, Ixonek amorratuta ‘denak jango ditut!’ oihukatzen ziolako. Izorratzeko egiten zuen, egia esan, txokolatezko txanponen zaporea ez baitzuen bereziki atsegin. Amak, inuxenteki, bazkal aurretik tentazioan ez erortzeko agintzen zion, bestela platera hustu ezin izango zuelako. Haatik, txanponekin edo gabe Ixonek ez zuen sekula platera garbi uzten, gaur egun egiten duen modu berdinean. Dagoeneko aitak ez dizkio txokolatezko txanponak partekatzeko eskatzen, nahiz eta Ixoneri hortzak eroriko balitzaizkio gustu handiarekin arratoiak ekarritako denak emango lizkiokeen. Helduak diren arren, umea bailitzan babesten duen nebarekin duen lotura estuak ez du ezkortasunik ulertzen. Amarekin trukatzen dituen begi elkarrizketetan, bi emakumek ikusten dute elkar. Orain txanponak ez dira txokolatezkoak; buruhauste, desesperazio eta esfortsu zaporea dute. Transakziorako erabiltzen ditu: alokairua ordaintzeko, elikatzeko, janzteko, zinemako sarrera erosteko, liburuak lortu eta kontzertuetara joateko. Ez du zoriona bere definizio utopikoenean ezagutu, badaki ordea zer den oreka. Eta ezin du irudikatu ondo izate hori baino egoera perfektuagorik. Baina patuak, alde batean zein bestean, ustekabean uzten ditu zamak eta ordenatu bitartean, erortzeko bezala altxatzeko ere, kemenak egin behar du lana.

Ixone gaixotu egin da. Ezjakina den arrazoiren batek zentzumen bat lapurtzen ari zaio. Entzumenarekin batera, berezibikoa duena mundua ulertzeko, bere bizitzan odola bezain oinarrizkoa duen ikusmena. Hilabeteak eman ditu gustuko dituen afizioetaz gozatzeko metodo berriak deskubritzen, hots, bere gorputza egoera berrian ezagutzen. Eta lehen zuen gorputza herdoildu dela konturatzen denean, Ixonek negar egiten du arnasa hartu ahal izateko. Ingurukoek ordea ez dute onartu nahi eta ‘dena ondo joango da’ kalamua kontsumitzen hasi dira. ‘Nola azaltzen ahal zaio maite zaituenari gauza txarrak ez zaizkiola ‘jendeari’ gertatzen, guri gertatzen zaizkigula, alegia, jendeari’ galdetzen dio bere buruari. Ixone hauskorra dela ikasten ari da eta onartu du; kartesianoki esanda, bere gorputzak eta bere arimak bide bereiziak hartu dituztela.

Egoera berriak ematen dizkio ezusteko harrigarriak eta lantzean behin barregarriak. Letrak lehen ez bezala dantzan ikus ditzake, batez ere puntu eta koma eskasak erabiltzen dituzten autoreen idatzietan. Antzeko koloredun formak non hasi eta bukatzen diren ez dauka oso argi eta horri esker, ezpondak, eskailerak eta tankerako garaiera aldeak bereizteko arazoa dauka. Alde baikorra ikusten dio gaixotasunari, arrazoi honengatik estropezu egin edo lurrera erortzen denean, norbaitek barre egiten duenean, umore ona oso kontu garrantzitsu eta serioa dela baitaki. Bi begiak klisklatzen ikasi du, eskuekin trekkie agurra egiten ikasi zuenetik, gainditzeke zuen asignatura. Ez da sekula bakarrik sentitzen, inguruan dantzan hamaika izaki zeharrargitsu ikusten dituelako. Bera ondo sentitzen da.

Medikuek pazientzia izan dezala eskatu diote Ixoneri, saiatuko direla apurtutako pieza konpontzen. Horretarako Jack ‘The Ripper’-en tailer harategiaren antza duten gela zurietara deitzen dute. Drakula hiru hilabetez elikatzeko adina odol atera diote, kotxeen artean ez ezik, hodi, botila eta pipetetan pixa egiteko eskatu diote inolako isun barik, Marion Cotillard bailitzan lehenengo plano argazki sorta egin diote pose ezberdinetan eta ziztako berba, ‘txistako’ hitzetik berak nahi baino urrunago dagoela jakin du eta ziztada + zaplasteko hitzen elkarketa ez ortodoxotik hurbilegi.

Horietako bakoitzetik irtetzen denean, amak txokolatezko txanpon bat ematen dio. Dagoeneko Ixonek badaki arratoia gurasoak direla, baina amak oraindik ez du Ixonek txanponekin zuen harreman haur eta korapilotsuaren berririk. Ixonek irribarre zabal batekin ahoan sartzen du azukre puska, osasuntsu zegoenean ez bezala, orain badelako gai ikusteko lehen ikusi ezin zuena.

Hace ya casi diez años que obligada me mandaron por primera vez a Chicago. No se me pasó la tontería hasta que en un partido de los Bulls, un pedazo tiarrón negro me echó -por la cara- un rap en el que introdujo las palabras ‘Basque Country’ y ‘Freedom’. Ni re-pajolera de como quedó el marcador. La mandíbula me sigue crujiendo de aquella desencajada. Por cierto, si alguien se anima a comprar una camiseta de la NBA al otro lado del globo, que sepa que de una XL y probablemente de una L de chico, saca tela para la propia camiseta, el pantalón y sobra para hacerse una coqueta cinta retira flequillo o coletero -si tenéis goma-.
Anyway al turrón; la última vez que pisé los Estates fué en 2010. Esta vez aterricé en el JFK, de allí en death cab hasta un edificio antiguo del mismo patrón que utilizaron los yankees para reconstruir media Alemania ubicado en el Lower East Side (Manhattan). Patio interior, grandes ventanas con cristales para hacer pesas, escaleras estrechas y una aventura en cada sonido de sirena que te taladra la oreja y piensas ‘¿Cabrapasao?’ A la vuelta una cafetería con unos baggels para cerrar los ojos y llorar de placer y un café que te espabila a hostias cafeínicas. A esa pócima o te aclimatas o te aclimueres. Lo de la leche en cápsulas jamás lo entenderé. Muy cerca el pub irlandés más antiguo de la ciudad dónde las rubias y negras van a pares -ley de la casa- aunque raramente ven féminas. Yo lo que tenía ganas de ver era el MoMa, pese a ser analfabeta profunda de la más alta categoría en arte. No podía pasar de Marina Abramovic, y menos con la vena sensible que me traía tras haber estado meses antes visitando los países que conformaban la antigua Yugoslavia. Con un carnet universitario cuya foto era de cuando Israel era parte de Egipto –let’s my people go– prácticamente entré por la patilla.

20130309-142119.jpg

Es pestascular. Había una restrospectiva de Tim Burton; un sinfín de maquetas, personajes y cachivaches de cartón piedra. Dibujos, storyboards y trajes: el jersey de angora de Ed Wood, el mono de cuero y garras de Edward Scissorhands etc. A juzgar por el tamaño de ambos trajes, Johnny Depp ha de ser varón de no más de 1,70m y talla M de camiseta. Estaba hasta Batman, cosa que no se merecía y que tampoco nos merecimos nosotros. De allí a los oil on canvas. Loca por ver ‘la noche estrellada’ de Van Gogh -el rey del plastón sin orejón-. Había contemplado la gran mayoría de su obra en Amsterdam pero faltaba mi muy más favorito cuadro. Y allí, en Nueva York en la parte izquierda de una enorme sala blanca estábamos los dos. Me acerqué lentamente mientras hacía un travelling mental con zoom sincopado hasta que lo ví en primer plano. Allí plantada memorizando trazos, recolocándome las gafas y moviéndome en un eje de 180º atendiendo a la clásica ‘pose de museo’ o echándome el moco mientras mis neuronas chillaban: ‘Qué guatxi‘. En la cara una sonrisa llena de ilusión, de esos gestos que acaban haciéndote daño y que no quité durante todo el recorrido.
Demasiado largo y poco interesante sería pajear todo lo que retraté en las retinas. Únicamente apuntar que aquello incesablemente me hacía rebobinar hasta aquellas clases de ‘Irudi’ en primero que nos daba Andrés Gostín y que por ello entendí -por fin- que una fotografía si bien responde a una representación gráfica de algo físico que hará perdurar en la memoria tantas veces como sea mentalmente recuperada, no es más que un mecanismo de olvido para el contexto del que es extraída. Por eso no saqué ni una instantánea de Marina Abramovic. -Y además te daban pa’l pelo los gorilas.-
Unos años atrás, en Viena, quedé totalmente fascinada con la fuerza e impertinencia desafiante del retrato Judith I de Gustav Klimt. Esa mirada tan femenina, tan poderosa, tan pintada. Me produjo un cosquilleo obsesivo que me empujó a engullir información acerca del autor, la época, las circunstancias físicas en torno al lienzo, el mito y demás familia. By the way, el biopic de Klimt es caca. Algo parecido pero menos intenso me ocurrió frente al busto de Nefertiti en Berlin. Un bellezón que me dió susto con un ojo pocho y metida en un cilindro al que no podía dejar de mirar.

Pues bien, Marina Abramovic destronó ambas sensaciones sin levantarse de la silla.
Era marzo y se hallaba en la primera fase de su performance, por lo que conservaba la mesa tras la que cualquiera que guardara cola desde la madrugada podía sentarse. El vestido aquel día era rojo. Me senté tras la línea marcada en el suelo, en paralelo y a la derecha de Abramovic. Envolvente, magnético, arrollador, hipnotizante; en aquel acto se percibía una energía desbordante. Era algo de una fuerza interior extremadamente soberbia Un esquema obsesivo y tan brillante como egocéntrico. Y es que allí ya se percibía y tras ver ‘The Artist is Present’ no me queda ni un ápice de duda: Marina Abramovic está encantada de conocerse. Me hubiera marchado tan pronto como la postura en el suelo se me hizo incómoda, pero era incapaz de mover un pie. Allí plantada durante casi dos horas. Desfilaba gente por allí a mansalva; algunos reían, otros lloraban, nunca quienes pareciese que ni se inmutaban. Jamás. Allí se construía un diálogo ocular capaz de cumplir con éxito el proceso comunicativo. Con doble sentido circulaban mensajes visuales y kinestésicos, pero sobre todo los segundos. No es simplemente que a diferencia de una obra plástica, una perfomance pueda recibirse a través de todos los sentidos al mismo tiempo. No. Es que Marina Abramovic con aquel ejercicio invitaba a gestionar la percepción de la información por las tres vías tradicionales al mismo tiempo, es decir; visual, auditiva y kinestésica. Con lo cual y debido a que cada individuo tal y como decide en su desarrollo anterior a los 5 años, percibe la información del exterior con más intensidad por una de esas tres vías, la impresión de tan simple acto distaba enormemente en reacciones.

Me surgieron algunas dudas que hoy en día continúan apalancadas en algún cajón cerebral. No entendí dónde empezaba la performance, es decir, qué abarcaba la artista-creadora utilizando su cuerpo para al arte y dónde empezaba y acababa la mujer, la fama, ella ídolo siendo venerada y alimentándose de admiración en un baño de egolatría. También me llamó la atención el hecho de utilizar el amor como sustento para crear; en este caso se alimentaba del público pero anteriormente lo hacían recíprocamente su pareja Ulay y ella. Cuándo me aburrí salí de allí hacía el Bowery dónde me plantaron una Blue Ribbon de 3$ en la mano. Entre sintetizadores y focos debía de tener tal cara de satisfacción que me arrojaban perlas del palo de: ‘¡Tú has pillao!’. Única fuente de alegría e inspiración, parece ser. En general, tanto entonces como ahora básicamente recuerdo que en el MoMa fui una persona flipando y extremadamente feliz.

Gaur hartu dudan laugarren kafea kafeina gabe eskatu dut. Goizean goiz telebistako musikariekin lehena, hamaiketakoak ekarri du bigarrena erredakzioko sofa berdeetan eta hirugarrena aspaldi ikusten ez nuen lankideari eta bioi makinak bota digu bazkal ostean. Itsasadarraren beste aldean dagoen txoko lasaian ikusi dut Alde Zaharra kankarroari zerion lurrunaren artean. Nire betiko jarlekua libre ez zegoenez, alboko mahaian jarri naiz. Perspektiba ezberdina da eta bigarren aulkia ondoan geratu beharrean mahaiaren beste aldean dago. Mmmm urrunegi, libreegi.
Liburua atera eta irakurketak irentsi nau.

Norbaiten zain al zaude?
– Ez. – Burua apenas altxatu dut horren pertsonala egin zaidan galdera erantzuteko. Nire artean hasi naiz: ‘Norbaiten zain’ bazeukan ‘libre al dago?’ galdetzea, ez? ‘Norbaiten zain- norbaiten zain ñiñi’
Eseriko naiz axolarik ez badizu.
– Bai, lasai.

Kaña eta zigarro paketea laga ditu mahai gainean. Gorritutako begiek eta alkohol kiratsak nik beste kafe dituela kañak edan diote. Ni baino nagusiagoa da eta gaztea; 35 urte inguru izango ditu. Ez du ematen eguna melokotoiarekin pasatzen duten horietakoa baina ez da nire arazoa. Ordu laurden pasatxo eman du berbarik egin gabe kikara altxaketa aprobetxatu duen arte:

la foto(1)

Egun kaskarra izan dut.
– Bueno, beti ezin gara ondo egon – Mozteko azalkeri hutsa bota eta liburura joan naiz.
Irakaslea zara ezta? Bai, irakasle planta duzu. Euskara irakaslea zara, euskaraz irakurtzen duzu.
‘Hirukoitza kolega’ pentsatu dut. Irribarre egin diot begiekin baina ez dut hitzik egin. Ez dut hitz egin nahi izan.
Nire neska euskara irakaslea da. Gaur telefonoa begiratu diot eta adarrak jartzen dizkit 23 urteko ikasle batekin. 23 urteko batekin, sinestu dezakezu? Utzi dut. Jada ez dut neska lagunik. Ez dut maite.
– Sentitzen dut, benetan. – ‘Ez dut maite’. Buruari bueltaka: Zergatik kontatzen dit hau? Alkohola, bakardadea. 40 urteko ikasleekin oheratu diren 26 urteko maisuak ezagutu ditut eta 21 urteko ikasleekin oheratu diren 32 urteko andereñoak. Estreinakoz ekuazioko hirugarren ezezaguna bakandu dut. Zer espero du? Zer erantzun nahi dut? Baina nor da tipo hau?

Zer esanik ez nuelakoan…
Egoera desatsegina sortu dut. Lasai, banoa.
Eta alde egin du.
Guatxapak abisua igorri dit. Mezuan ‘Leire, hor zaude? Oso triste sentitzen naiz’
Liburua itxi dut, boltsan gorde eta teklekin: ‘ Bai, zer duzu?’

Suposatzen dut pertsonen beharra dugula baina teknologia dela komunikatzeko erabiltzen duguna. Itxoin, edo aldrebes zen?

Nola ez gara triste sentituko, nola.

Zer komunikazio kodifikazio mota erabiltzen du zure burmuinak, pentsatzen duzun hori kanporatzeko kapaza ez bada?

Saitu Katamalok musikatutako Iruntzi dana poemarekin, 2:08an.

Wittgensteinek lasaiaren harrotasun apalez bota zuen behin:
‘Ez zaitezte arduratu, badakit inoiz ez duzuela ulertuko’
Eta hala da.
Inork ez du bere burua tontotzat jotzen. Azken finean, mundua ezagutzeko duen tresna da.
Parametratzeko pieza bakarra eta konparazio ororen oinarria.  
Informazioa jasotzeko kapazak izan arren, ezin berezko kodea interpretatu.
Arrazoi anitzen ondorio izan daiteke: gaitasuna, ikasketa prosezua, oinarri bibliografikoa.
Zenbait aipatzearren.
Horrela bada, informazioa, kontzeptua, ezingo da bere esentzia guztiarekin zabaldu.
Ulertu ez ote denaren duda sortu daiteke. Eta ulertu, ulertu da. Nola? Auskalo.
Hartu, ulertu eta zabaldu.
Transformaziorik gabe.
Hori egiteko kapazak dira adimentsuak;
kontrapikatuan begiratu behar omen diren pertsonak.

Musika maite baina ulertzeko gaitasunik ez dugun guztiontzat.